Białko w żywieniu koni - o czym decyduje i na co zwrócić uwagę wybierając paszę i układając dawkę pokarmową?
Wiemy, że jest niezbędne do życia. Wiemy, że trzeba je zapewnić w pożywieniu, ale czy wiemy jakie dokładnie funkcje pełni i jak powinno być dostarczane?
BIAŁKO to drugi najważniejszy komponent diety konia, a najważniejsza i najliczniejsza makrocząsteczka żyjących komórek. Występuje we wszystkich żywych organizmach, włącznie z wirusami, będąc podstawowym budulcem tkanek. Białka wykazują dużą różnorodność w ich funkcji biologicznej oraz budowie. W pojedynczej komórce można znaleźć tysiące różnych rodzajów białek.
RODZAJE W organizmie występuje wiele rodzajów białek. Najczęściej z białkiem kojarzymy mięśnie (białko o nazwie miozyna), choć stanowi ono sporo mniej niż 50% masy mięśnia. Dużo więcej białka znajduje się choćby we włosach, których białkiem budulcowym jest keratyna. Włos składa się w około 80% właśnie z niej. Keratyna jest także głównym budulcem kopyt.
Kolejnym znanym białkiem jest kolagen, który stanowi około 30% wszystkich białek w organizmie, a w skórze jest go 70%. Często kojarzonymi białkami są także: ferrytyna gromadząca żelazo, insulina będąca substancją białkową odpowiedzialną za prawidłowy metabolizm węglowodanów i tłuszczów czy immunoglobuliny, czyli białka syntetyzowane przez układ immunologiczny w celu ochrony przed infekcjami.
FUNKCJA Białka odgrywają zasadniczą rolę we wszystkich procesach biologicznych. Zapewniają wzrost i rozwój, właściwy przebieg funkcji życiowych, odporność organizmu, czyli w szerokim ujęciu - zachowanie zdrowia.Oprócz budowy (funkcja mechaniczno-strukturalna) czy regeneracji, białka regulują przemiany metaboliczne i fizjologiczne, uczestniczą w transporcie wielu cząsteczek i jonów, wchodzą w skład enzymów umożliwiając pracę organizmu oraz jako białka receptorowe biorą udział w przekazywaniu impulsów nerwowych i wiele innych.
BUDOWA Wszystkie białka zbudowane są z określonego zestawu aminokwasów ułożonych w różnych kombinacjach i sekwencjach. Z tych elementów budulcowych różne organizmy mogą wytwarzać tak szeroko zróżnicowane produkty, jak enzymy, hormony, przeciwciała, białko soczewki oka, białka mleka, mięśnie, włosy i mnóstwo innych substancji o różnej aktywności biologicznej. Głównymi pierwiastkami wchodzącymi w skład białek są węgiel, tlen, wodór, azot, siarka i fosfor oraz niekiedy kationy metali: manganu, cynku, magnezu, żelaza, miedzi, kobaltu i inne koenzymy, cukry, lipidy itp. Gdy w diecie zabraknie któregoś z wyżej wymienionych pierwiastków, organizm pobierze je z rezerw organizmu, a gdy rezerwy są wyczerpane białko nie zostanie przez organizm wytworzone.
AMINOKWASY Wyodrębniono ich około 20 i dzielą się na endogenne, czyli takie które organizm sam może wytworzyć oraz egzogenne, czyli takie które muszą być dostarczone z pożywieniem. I właśnie aminokwasy egzogenne odgrywają ogromne znaczenie przy doborze diety dla koni. Takich aminokwasów określono do tej pory 10, a niektóre z nich znane sa jako aminokwasy limitujące, czyli takie bez których żadne białko nie będzie mogło powstać w organizmie. Najbardziej znanym aminokwasem limitującym jest lizyna. To właśnie ona jest kluczowym składnikiem pasz i zapotrzebowanie na nią zostało określone w normach zapotrzebowania koni na składniki odżywcze. Pozostałe istotne aminokwasy takie jak metionina czy treonina, które w określonych sytuacjach także określane są jako limitujące, nie mają jeszcze jednoznacznie określonego zapotrzebowania, choć prace nad tym trwają. Więcej informacji o aminokwasach będzie można przeczytać w kolejnym wpisie.
ILE BIAŁKA POWINIEN DOSTAĆ KOŃ? Zapotrzebowanie na białko przez określone grupy koni sprawdza się w tabelach zapotrzebowania koni na składniki odżywcze. Najwyższe zapotrzebowanie na białko mają klacze laktujące, klacze źrebne i konie rosnące, a także konie pracujące. Wybierając paszę należy wziąć pod uwagę nie tylko ilość białka dostarczanego z pasza treściwą, ale także z objętościową. Jeśli nie mamy możliwości zbadania siana, by dowiedzieć się ile białka w nim tkwi, można oprzeć kalkulacje o szacunkowe wartości odżywcze. Bardzo ważne jest ile siana otrzymuje koń. Jeden kilogram siana może dostarczyć koniowi od 70 - 200 gramów białka ogólnego, co odpowiada w przybliżeniu 40 - 110 białka strawnego. Zdrowe konie tolerują nawet trzykrotnie większe dawki białka niż zalecane, co daje pewien komfort przy bilansowaniu dawek pokarmowych na bazie pasz bez dokładnych parametrów.
BIAŁKO W PASZY Na etykiecie paszy można spotkać się z określeniem białko ogólne BO (surowe) lub białko ogólne strawne nazywane BS lub BOS. Białko ogólne to suma związków zawierających azot. W uproszczeniu można powiedzieć, ze są to wszystkie białka jakie możemy znaleźć w danym pożywieniu. Także białka, które nie mogą być przez organizm konia strawione czy przyswojone, a też substancje azotowe niemające charakteru białka. Na przykład owies zawiera 100 - 130 gramów białka ogólnego co daje 80-110 g białka strawnego. Proporcja pomiędzy białkiem ogólnym a strawnym nie we wszystkich paszach jest taka sama, waha się ona od 60-90%. Białko strawne jest określane dość dokładnym szacunkiem; choć nie wiadomo w jakim stopniu koń jest w stanie je przyswoić, gdyż ma na to wpływ szereg czynników. Analizując zawartość białka w danej mieszance w stosunku do zapotrzebowania naszego konia pamiętajcie, by oznaczenia było jednakowe (np. BO w paszy i BO w tabeli zapotrzebowania).
BIAŁKO WYSOKIEJ JAKOŚCI, czyli wysoko przyswajalne i dostarczające odpowiednich aminokwasów. Producenci pasz chwalą się tym terminem, bo często to właśnie wysoka jakość białka wyróżnia gotowe mieszanki od wielu pasz gospodarskich (siana czy owsa). Pasze czy komponenty paszowe mające dużą wartość biologiczną, to takie których skład aminokwasowy jest zbliżony do tego potrzebnego koniom w celu syntetyzowania własnych białek ustrojowych. Zastosowanie takich komponentów w mieszankach paszowych podnosi ich jakość. W dużym skrócie - im więcej wartościowych aminokwasów egzogennych w paszy, szczególnie lizyny, tym lepiej. Jeśli lizyny zabraknie w dziennej dawce pokarmowej konia, nie przyswoją się nawet największe ilości pozostałych aminokwasów.
BIAŁKO I ENERGIA, a raczej ich wzajemny stosunek określany mianem PER (protein to energy ratio) także ma znaczenie przy dobieraniu paszy. Białko dostarczane w pożywieniu potrzebuje paliwa w postaci kalorii, by organizm prawidłowo je wykorzystał. Zbyt duża ilość białka z jednocześnie zbyt małą ilością kalorii nie będzie wykorzystana, a więc zostanie wydalona z organizmu. Dla koni nie pracujących PER wynosi minimum 5:1, czyli 5 gramów strawnego białka ogólnego na 1 MJ energii strawnej. Maksymalna tolerowana proporcja to 10:1. Im gorszej jakości białko, tym potrzebny stosunek białka ogólnego do kalorii będzie wyższy. Jest to szczególnie ważne dla koni rosnących. Zbyt niski będzie hamował wzrost i rozwój, powodował obniżenie łaknienia, a zbyt wysoki może pogarszać jakość przemian w organizmie.
Odpowiednia podaż białek z uwzględnieniem aminokwasów limitujących to jeden z czynników gwarantujących zdrowie konia. W szczególności dotyczy to koni hodowlanych, ale pamiętać należy, że każdy koń potrzebuje odpowiedniej ilości aminokwasów dostarczonych w diecie. Gdy koń ma problem z nabudowaniem muskulatury, ma słabe kopyta lub rosną one zbyt wolno, gdy jego sierść jest matowa lub linienie przebiega bardzo powoli może to wskazywać na niedobory białkowe.
Oczywiście to zrównoważona dieta jest kluczem do prawidłowego żywienia konia i bilansując ją rozpatrywać należy wszystkie składniki odżywcze, a także wszystkie pasze, które przyjmuje koń. Nie tylko treściwe. Szkoda, że siano nie ma etykiety...
